Bệnh lùn sọc đen (LSĐ) do kèo nhà cái việt nam lúa lùn sọc đen phương Nam (LSĐPN) (loàiSouthern rice black-streaked dwarf kèo nhà cái việt nam, chiFijivirus, họReoviridae) gây ra hiện là bệnh kèo nhà cái việt nam nguy hiểm nhất trên lúa tại miền Bắc, miền Trung Việt Nam cũng như tại các tỉnh phía Nam Trung Quốc.

Tại Việt Nam, trong hai năm 2009 và 2010, dịch bệnh lúa lùn sọc đen đã bùng phát trên lúa mùa tại 28 tỉnh miền Bắc và miền Trung với tổng diện tích nhiễm bệnh lên tới hơn 40.000 ha. Vụ mùa 2017, bệnh bùng phát trở lại tại 18 tỉnh miền Bắc và miền Trung, gây lo ngại lớn cho ngành BVTV và bà con nông dân. Theo thông báo mới nhất của Cục Bảo vệ thực vật, tới cuối tháng 7 năm 2018, diện tích lúa mùa nhiễm bệnh là 122 ha (giảm 323 ha so với cùng kỳ năm trước), chủ yếu tại các tỉnh miền Trung.

kèo nhà cái việt nam gây bệnh lan truyền ngoài tự nhiên duy nhất bằng rầy lưng trắng (Sogatella furcifera) theo kiểu bền vững tái sinh và có thể nhiễm tự nhiên trên ngô và ít nhất 5 loài cỏ dại một lá mầm gồm lồng vực nước, lục lông, yến mạch dại, mần trầu, đuôi voi và ý dĩ.

Đặc điểm phát sinh, phát triển của rầy lưng trắng cho thấy bệnh LSĐ chủ yếu gây hại trên lúa mùa. Sự xuất hiện bệnh trên lúa gắn liền với sự có mặt của rầy lưng trắng và cây mang nguồn bệnh (lúa chét nhiễm bệnh, loài cỏ dại là ký chủ tự nhiên của kèo nhà cái việt nam và của rầy). Sựbùng phát dịch bệnhluôn đi kèm với bùng phát mật độ rầy lưng trắng mang kèo nhà cái việt nam (nguồn rầy di cư và tại chỗ). Cho tới nay, các đặc điểm lan truyền kèo nhà cái việt nam của rầy lưng trắng đã được xác định rõ, cụ thể:

-    Thời gian chích nạp: tối thiểu 5 phút,

-    Thời gian ẩn (để kèo nhà cái việt nam tái sinh và vận chuyển tới tuyến nước bọt): 6 – 14 ngày,

-    Thời gian tồn tại khả nhiễm: cả đời,

-    Không truyền qua trứng,

-    Cây bị nhiễm biểu hiện triệu chứng sau nhiễm 3-4 tuần nhưng sau 2 tuần đã có thể trở thành nguồn bệnh,

-    Một cá thể rầy cám mới lột xác mang kèo nhà cái việt nam (tức là đã qua thời kỳ ẩn) có thể truyền 22 – 87 (trung bình 48) cây lúa,

-    Một cá thể rầy trưởng thành mang kèo nhà cái việt nam có thể truyền 8-25 cây lúa trong vòng 5 ngày,

-    Rầy mang kèo nhà cái việt nam thích cây lúa khỏe và ngược lại rầy không mang kèo nhà cái việt nam lại thích cây lúa bệnh.

Cho tới nay, giống kháng kèo nhà cái việt nam vẫn chưa sẵn có nên biện pháp quản lý bệnh LSĐ chủ yếu nhằm vào kiểm soát cây nguồn bệnh và đặc biệt rầy lưng trắng. Biện pháp này đòi hỏi phải phát hiện được kèo nhà cái việt nam trong cây và rầy. Có thể phát hiện kèo nhà cái việt nam trong cây và rầy bằng RT-PCR hoặc các kỹ thuật sử dụng kháng thể như ELISA, lai miễn dịch trên màng và que thử nhanh. Các kỹ thuật dựa trên kháng thể nhìn chung đơn giản (que thử nhanh), có thể kiểm tra một lượng mẫu thử lớn (ELISA, lai miễn dịch trên màng) và không đòi hỏi trang thiết bị hiện đại cũng như kỹ năng cao. Đối với kèo nhà cái việt nam LSĐPN, các nhà khoa học Trung Quốc đã tạo ra các kháng thể rất đặc hiệu đối với kèo nhà cái việt nam và có thể áp dụng cho cả 3 kỹ thuật nhằm phát hiện kèo nhà cái việt nam trên cây và rầy.

Hiện nay tại Việt Nam, các nhà khoa học thuộc Bộ môn Bệnh cây và Trung tâm Nghiên cứu Bệnh cây nhiệt đới (Học viện Nông nghiệp Việt Nam) đã chế tạo thành công kháng huyết thanh đa dòng thỏ đặc hiệu kèo nhà cái việt nam LSĐPN và đang phối hợp với các đơn vị quản lý thuộc ngành BVTV nhằm chẩn đoán kèo nhà cái việt nam, trước hết bằng kỹ thuật ELISA.

kèo nhà cái việt nam

Triệu chứng cây lúa bị bệnh LSĐ

kèo nhà cái việt nam

Rầy lưng trắng – vector truyền kèo nhà cái việt nam LSĐPN

Phát hiện kèo nhà cái việt nam bằng ELISA

Ban Khoa học và Công nghệ